Czy absolutorium wyłączy odpowiedzialność menedżera ?

Spółki kapitałowe, których rok kalendarzowy jest rokiem obrotowym, zobowiązane były do dnia 15 lipca 2017 r. podjąć uchwały w przedmiocie udzielenia (bądź nie) absolutorium członkom swoich organów. Niewielu jednak menedżerów zdaje sobie sprawę, jaki potencjalny wpływ może mieć absolutorium na kwestie ich odpowiedzialności wobec spółki i wspólników. Co więcej, w doktrynie i orzecznictwie pojawiają się także głosy, iż obecnie pokwitowanie nie spełnia pokładanych w nim przez zarządców nadziei i stanowi mało znaczącą instytucję prawa spółek. Tak postawiona teza daje wiele do myślenia, a przecież zarządcy tak samo jak działalnością kierowanego podmiotu, powinni być zainteresowani zabezpieczeniem swoich prywatnych interesów.

Pozycja menedżerów w spółkach słabnie

Obecnie zauważalne jest osłabienie pozycji członka zarządu w spółce względem jej właścicieli. Co prawda, ze struktury spółki kapitałowej jasno wynika, iż to wspólnicy są ostatecznymi „beneficjentami ekonomicznymi” podmiotu, niemniej jednak to zarządcy w ramach działalności spółki podejmują decyzje, których ekonomicznych konsekwencji nie są w stanie do końca przewidzieć. Powodzenie danej transakcji zależy często od wielu czynników, na które członkowie zarządu nie mają wpływu, tj. np. zmiany koniunkturalne czy wypłacalność innego podmiotu. W związku z podejmowaniem przez menedżerów decyzji obarczonych ryzykiem, powinni mieć oni zagwarantowane mechanizmy ochrony swoich praw w spółce. Natomiast w ostatnich latach widać tendencję sądów do osłabiania praw członków zarządu względem spółki oraz jej właścicieli, wiąże się to przede wszystkim z:

  • odebraniem byłym członkom zarządu legitymacji czynnej do zaskarżania uchwał zgromadzeń wspólników, a przecież często negatywna uchwała absolutoryjna wiązać się będzie z odwołaniem menedżera z piastowanej przez niego funkcji;
  • uznaniem konstytutywnego charakteru wyroku sądu stwierdzającego nieważności uchwały zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia), w takich realiach, nawet podjęta z najcięższymi naruszeniami uchwała jest ważna do momentu uchylenia jej prawomocnym wyrokiem sądu (np. uchwała absolutoryjna podjęta bez wymogu quorum przez mniejszościowego wspólnika będzie ważna do momentu jej uchylenia).

Konsekwencje udzielenia absolutorium – mamy problem

W literaturze przedmiotu zauważalne jest zróżnicowanie stanowisk w kwestii skutków udzielenia absolutorium członkom zarządu, z punktu widzenia odpowiedzialności odszkodowawczej wobec spółki:

  • zgodnie z pierwszym z nich, absolutorium jest zrzeczeniem się roszczenia o odszkodowanie, rozumiane na ogół jako zwolnienie z długu,
  • zdaniem innych autorów, udzielenie pokwitowania skutkowało „przecięciem spółce drogi” do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych  od członków jej zarządu albo oznaczało zwolnienie od odpowiedzialności za wyrządzoną spółce szkodę.

 W świetle wyrażanych poglądów nie wiadomo, w szczególności czy udzielenie absolutorium należy utożsamiać z materialno-prawnym zwolnieniem danego członka organu z odpowiedzialności cywilnej wobec spółki albo rezygnacją spółki z dochodzenia roszczeń w tym zakresie o charakterze prawno-procesowym, czy też absolutorium należy postrzegać wyłącznie jako akt wewnątrzkorporacyjny, niewywołujący skutków zewnętrznych w postaci utraty przez spółkę możliwości dochodzenia indemnizacji szkody od jej funkcjonariuszy.

Rozwiązać panujący passus nie jest łatwo, z uwagi na skrajność poglądów w tym zakresie. Obecnie, co pokazuje praktyka obrotu, absolutorium sprowadzane jest do aktu czysto wewnętrznego, a wspólnicy w szczególności Ci niezainteresowani działalnością spółki, a jej wynikiem finansowym, niejako z automatu” głosują za udzieleniem absolutorium., gdy podmiot wykazuje dodatni wynik finansowy (zysk). Ciężko jednak zgodzić się z poglądami, które przyznają absolutorium charakter zrzeczenia się roszczeń w stosunku do funkcjonariuszy. Należałoby raczej przyjąć, iż absolutorium jest wzruszalnym domniemaniem faktycznym prawidłowego wykonania przez członka zarządu stosunku zobowiązaniowego łączącego go ze spółką, co w konsekwencji prowadzi do przerzucenia ciężaru dowodu na spółkę w ewentualnym procesie odszkodowawczym. Należy jednak pamiętać, iż Kodeks spółek handlowych wskazuje sytuacje, w których członek zarządu nie może powoływać się na udzielenie absolutorium i tak np. nie można powoływać się na udzielenie absolutorium jeżeli wypłaty, które otrzymali wspólnicy, były dokonane wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki (art. 198 KSH). Warto zatem, aby menadżerowie zadbali o należytą ochronę swoich praw w tym zakresie i dodatkowo oprócz udzielenia absolutorium, otrzymali od spółki „dodatkowe gwarancje” chroniące ich przed odpowiedzialnością.