Trwają prace legislacyjne nad projektem ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (dalej jako: „Ustawa”). Stanowi ona nową regulację w miejsce już obowiązującej od 2003 r. wprowadzając rewolucyjne zmiany dla przedsiębiorców na rynku. Zgodnie z uzasadnieniem projektu Ustawy będą oni musieli wziąć większą odpowiedzialność za funkcjonowanie swojej firmy i jej dostosowanie do nowych obowiązków.
SZERSZA ODPOWIEDZIALNOŚĆ, WIĘKSZE KARY
Ważną zmianą jest rozszerzenie dotychczasowego zamkniętego katalogu przestępstw, za które można pociągnąć podmiot zbiorowy do odpowiedzialności, przez wprowadzenie odpowiedzialności za każdy czyn zabroniony w ustawie pod groźbą kary jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Wyłączone zostaną jedynie przestępstwa prywatne oraz te określone w Prawie prasowym. Czyn zabroniony popełniony przez działanie lub zaniechanie organu przedsiębiorcy (czy też umyślne działanie lub zaniechanie członka organu) będą ścigane jako czyny własne firmy, o ile będą one popełnione w związku z prowadzoną działalnością. Co więcej, pociągnięcie podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności nie będzie musiało być poprzedzone wcześniejszym skazaniem osoby fizycznej odpowiedzialnej za przestępstwo.
Proponowane w projekcie zmiany zostaną zagwarantowane szerszymi sankcjami. Za naruszenie obowiązków podmiot zbiorowy będzie mógł zostać ukarany karą pieniężną w wysokości od 30.000 zł aż do 30.000.000 zł, a w wyjątkowych przypadkach nawet do dwukrotności tej drugiej kwoty. Brak będzie dotychczasowego ograniczenia kary do wysokości 3% osiąganych przychodów. Będzie także możliwe orzeczenie o rozwiązaniu lub likwidacji podmiotu zbiorowego. Do tego katalogu dochodzą również pomniejsze środki karne takie jak zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, zakaz prowadzenia określonej działalności, zakaz promocji lub reklamy, zarząd komisaryczny na czas trwania postępowania czy przepadek mienia lub korzyści majątkowych.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA OSOBY TRZECIE
Nie tylko jednak działanie samych organów podmiotu zbiorowego będzie miało znaczenie dla jego odpowiedzialności. Może on odpowiadać również za czyn zabroniony popełniony przez pracownika, osobę upoważnioną do działania w imieniu przedsiębiorcy, a nawet kontrahenta czy podwykonawcę, jeżeli przedsiębiorstwo osiągnie korzyść majątkową z takiego czynu, choćby w sposób pośredni. W sytuacji wszczęcia przeciwko podmiotowi zbiorowemu postępowania karnego to na nim będzie spoczywał obowiązek wykazania należytej staranności i funkcjonowania środków zapobiegających popełnianiu przestępstw. Zgodnie z Ustawą konieczne jest zabezpieczenie przedsiębiorstwa przez możliwym wystąpieniem winy w wyborze lub winy w nadzorze wobec pracownika, kontrahenta, podwykonawcy czy innej osoby upoważnionej do działania w jego interesie, jak również zapewnienie takiej organizacji działalności podmiotu zbiorowego, która znacząco uniemożliwia popełnienie czynu zabronionego przez powyższe osoby.
By organizację działalności uznać za prawidłową na podstawie Ustawy należy (poniższe obowiązki dotyczą przedsiębiorców zatrudniających co najmniej 10 pracowników):
- określić zasady postępowania na wypadek zagrożenia popełnienia czynu zabronionego lub skutków niezachowania reguł ostrożności,
- wyraźnie wskazać zakres odpowiedzialności organów, komórek organizacyjnych, pracowników i osób upoważnionych do działania w imieniu i interesie podmiotu zbiorowego, jak również procedury związane z wyborem i nadzorem nad kontrahentami i podwykonawcami,
- w przypadku średnich i dużych przedsiębiorców – wyznaczyć organ lub komórkę organizacyjną do nadzorowania przestrzegania w jednostce zasad regulujących działalność podmiotu i przepisów prawa.
COMPLIANCE
Najistotniejsze zatem dla podmiotów zbiorowych jest przeanalizowanie obszarów swojej działalności i podjęcie działań prewencyjnych zmierzających do uniemożliwienia wystąpienia sytuacji popełnienia czynu zabronionego. Brak takich procedur i systemów zabezpieczających może zdecydowanie utrudnić obronę podmiotu zbiorowego przez wysokimi karami pieniężnymi lub pozostałymi środkami karnymi w przypadku wystąpienia jakiejś nieprawidłowości.
Uniknięcie tych dotkliwych dla przedsiębiorstwa środków jest możliwe przy zastosowaniu odpowiednich procedur i wdrożenia w firmie kompleksowego systemu Compliance. Zasady wymuszające dbałość o działanie zgodne z przepisami prawa zmniejszą ryzyko wystąpienia nieprawidłowości oraz zabezpieczą podmiot zbiorowy przed pociągnięciem do odpowiedzialności na wypadek sytuacji wynikłej z popełnienia czynu zabronionego.