Rosnąca wrażliwość na kwestie pracownicze, praw człowieka, środowiska naturalnego czy etyczne powoduje, że coraz większego znaczenia nabierają zasady społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (ang. Corporate Social Responsibility, CSR). W ich zakresie mieści się również prawidłowa komunikacja z otoczeniem, która przybiera formę raportowania niefinansowego. Od 26 stycznia 2017 r. informowanie o przyjętych politykach w zakresie społecznych aspektów prowadzenia biznesu jest przedmiotem prawnego obowiązku nałożonego na największe polskie podmioty gospodarcze.
Postępowanie społecznie odpowiedzialne przejawia się poprzez przyjęcie rozwiązań organizacyjnych i komunikacyjnych, które zapewniają zrównoważony rozwój oraz uwzględnienie oczekiwań stron zainteresowanych działalnością przedsiębiorstwa (interesariuszy, ang. stakeholders). Interesariuszami mogą być zarówno podmioty działające wewnątrz struktury gospodarczej (pracownicy, akcjonariusze, związki zawodowe), jak i podmioty pozostające poza tą strukturą (inwestorzy, kontrahenci, klienci, władze publiczne, społeczność lokalna, organizacje pozarządowe).
Z przestrzeganiem zasad CSR wiąże się szereg korzyści, do których zaliczyć można przede wszystkim: poprawę reputacji, wzrost zaufania inwestorów, udoskonalenie relacji z klientami i pracownikami, lepsze zarządzanie ryzykiem. Przedsiębiorstwa postrzegane jako społecznie wrażliwe często uzyskują przewagę konkurencyjną i łatwiejszy dostęp do kapitału, co umożliwia ich dalszy wzrost.
W obszarze komunikacyjnym sposobem na otwarte i przejrzyste informowanie interesariuszy o społecznie odpowiedzialnych politykach oraz ich skutkach jest publikowanie raportów dotyczących informacji niefinansowych. Uzupełnienie przekazywanych dotychczas danych finansowych o elementy niefinansowe przyczynia się do stworzenia pełnego obrazu przedsiębiorstwa i jego działalności, zapewniając w konsekwencji dostateczną bazę merytoryczną dla podejmowania decyzji przez interesariuszy.
Istotnym jest, aby publikowane informacje były wartościowe i użyteczne. W tym celu przedsiębiorstwa aspirujące do miana społecznie odpowiedzialnych doskonalą procesy raportowania oraz dobierają standardy, które zapewnią pożądany skutek komunikacyjny. Do elementów procesu raportowania należą m.in.: przeszkolenie osób zaangażowanych w raportowanie, zdefiniowanie celów raportowania i obszarów podlegających raportowaniu, dobór wskaźników, gromadzenie i analiza danych, redakcja raportu, jego weryfikacja, przekazanie interesariuszom oraz zbieranie informacji zwrotnych. Raporty CSR sporządzane są często z uwzględnieniem szeroko uznanych standardów, do których zaliczyć można: Communication on Progress (UN Global Contact), Guidance on Corporate Responsibility Indicators in Annual Reports (UNCTAD – Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju), Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) czy PN-ISO 26000:2012 dotyczące społecznej odpowiedzialności (Międzynarodowy Komitet Normalizacyjny (ISO)).
Od dnia 26 stycznia 2017 r., raportowanie niefinansowe stało się dla niektórych polskich podmiotów obowiązkowe. Poprzez ustawę z dnia 15 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz. U. z 2017 r., poz. 61) wprowadzono do ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 1047, ze zm., „Ustawa o rachunkowości”) nowy art. 49b, dotyczący oświadczenia na temat informacji niefinansowych. Powyższe stanowiło implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/95/UE z dnia 22 października 2014 r. zmieniającej dyrektywę 2013/34/UE w odniesieniu do ujawniania informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności przez niektóre duże jednostki oraz grupy („Dyrektywa”).
Nowym obowiązkiem sprawozdawczym objętych zostało w przybliżeniu 300 największych polskich jednostek, stanowiących zarówno pojedyncze przedsiębiorstwa, jak i grupy kapitałowe. Zasadniczymi kryteriami, które decydują o powstaniu obowiązku są: (i) średnioroczne zatrudnienie ponad 500 osób oraz (ii) osiągnięcie ponad 85 000 000 zł sumy aktywów bilansu na koniec roku obrotowego lub ponad 170 000 000 zł przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy. Obowiązek sprawozdawczy powstaje pod warunkiem, że wymienione parametry zostały przekroczone w roku obrotowym, za który jednostka sporządza sprawozdanie finansowe oraz w roku poprzedzającym ten rok.
Wykonanie obowiązku polega na zawarciu w sprawozdaniu z działalności, jako jego wyodrębnionej części, oświadczenia na temat informacji niefinansowych. Oświadczenie takie powinno obejmować co najmniej: (i) zwięzły opis modelu biznesowego, (ii) kluczowe niefinansowe wskaźniki efektywności, (iii) opis stosowanych polityk w odniesieniu do zagadnień społecznych, pracowniczych, środowiska naturalnego, poszanowania praw człowieka oraz przeciwdziałania korupcji, a także opis rezultatów stosowania tych polityk, (iv) opis ewentualnych procedur należytej staranności, (v) opis istotnych ryzyk, a także opis zarządzania tymi ryzykami. Jeżeli jednostka nie stosuje polityki w odniesieniu do jednego z wyżej wspomnianych zagadnień, powinna podać powody jej niestosowania.
Ustawodawca pozostawił, w granicach dozwolonych przez Dyrektywę, pewien zakres swobody w realizacji obowiązku. W wyjątkowych przypadkach jednostka może pominąć informacje dotyczące oczekiwanych zdarzeń lub spraw będących przedmiotem toczących się negocjacji, jeżeli ich ujawnienie mogłoby mieć szkodliwy wpływ na jej sytuacje rynkową. Pominięcie takie nie może jednak skutkować uniemożliwieniem prawidłowej i obiektywnej oceny jednostki oraz jej wpływu na otoczenie. Ponadto, przy wykonaniu obowiązku można stosować dowolne standardy, normy lub wytyczne, w tym własne, krajowe, unijne czy międzynarodowe. Możliwe jest wreszcie alternatywnie sporządzenie odrębnego sprawozdania na temat informacji niefinansowych oraz zamieszczenie go na stronie internetowej w terminie 6 miesięcy od dnia bilansowego. W przypadku natomiast grup kapitałowych z obowiązku zwolniona jest jednostka zależna, jeżeli jednostka dominująca sporządzi stosowne oświadczenie lub sprawozdanie, które obejmie tą jednostkę oraz jej jednostki zależne każdego szczebla.
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku sprawozdawczego w zakresie informacji niefinansowych podlega karom przewidzianym dla pozostałych obowiązków sprawozdawczych, określonym w art. 77 oraz art. 79 Ustawy o rachunkowości, do których należą grzywna, ograniczenie wolności oraz pozbawienie wolności do lat 2.
Piotr Bodura