SPORY KORPORACYJNE OTWARTE NA ARBITRAŻ – KONSEKWENCJE NOWELIZACJI KPC

Nie ma właściwie już osoby, która nie słyszałaby o fundamentalnej nowelizacji Kodeksu Postępowania Cywilnego („k.p.c.”). Znowelizowane przepisy powoli wchodzą w życie, a najczęściej w pojawiających się artykułach prasowych komentatorzy zwracają uwagę na: (i) wzrost opłat sądowych, (ii) przywrócenie postępowania w sprawach gospodarczych, czy (iii) istotne skrócenie wybranych terminów procesowych. Nie sposób jednak pominąć w zasadzie fundamentalnej zmiany dla przebiegu i rozstrzygania sporów korporacyjnych, związanej z nowelizacją mocno problematycznego do stosowania w praktyce art. 1163 k.p.c., a umożliwiającej poddawanie ich pod arbitraż, o czym szczegółowo poniżej.

Obecne stosowanie arbitrażu w rozwiązywaniu sporów spółkowych

Podstawą przyznającą zdolność arbitrażową sporom wynikającym z tytułu zawarcia umowy spółki prawa handlowego jest art. 1163 k.p.c. Zgodnie z jego literalnym brzmieniem „Zamieszczony w umowie (statucie) spółki handlowej zapis na sąd polubowny dotyczący sporów ze stosunku spółki wiąże spółkę oraz jej wspólników”. Komentowana regulacja, skonstruowana w sposób nie do końca jasny i szczęśliwy, rodziła liczne wątpliwości w doktrynie przedmiotu (patrz np. A. Szumański, Treść i forma zapisu na sąd polubowny w sporach korporacyjnych, MPH 2014, Nr 2; R. Uliasz, Rozstrzyganie sporów korporacyjnych przez sąd polubowny – wybrane zagadnienia, ADR 2008, Nr 3; G. Suliński, Dopuszczalność poddania sporu ze stosunku spółki pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, PPH 2005, Nr 12). W szczególności wątpliwości te były związane z ustaleniem zakresu przedmiotowego i podmiotowego klauzuli arbitrażowej w umowie spółki. Chodzi tutaj o takie kwestie, jak związanie członków zarządu (rady nadzorczej) zapisem na sąd polubowny, czy możliwość stosowania klauzuli arbitrażowej w procesie o uchylenie uchwał zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia).

Sygnalizowane powyżej wątpliwości w zasadzie pozostawały nierozwiązywalne, z uwagi na sposób redakcji art. 1163 k.p.c., a większość pomysłów, czy wniosków co do stosowania tego przepisu miało jedynie charakter de lege ferenda.

Oczekiwana nowelizacja art. 1163 k.p.c.

Od 8 września 2019 r. wejdzie w życie oczekiwana nowelizacja art. 1163 k.p.c., która istotnie poszerza jego zakres przedmiotowy i podmiotowy. W tym kontekście, zapis na sąd polubowny dotyczący sporów ze stosunku spółki wiązać będzie nie tylko spółkę i jej wspólników, ale także organy spółki i jej członków. W praktyce oznaczać to będzie chociażby możliwość dochodzenia od członków zarządu naprawienia szkody wyrządzonej przez nich spółce w postępowaniu arbitrażowym. Dotychczas takie działania były niemożliwe (patrz np. M. Śledzikowski, Związanie członka zarządu spółki z o.o. zapisem na sąd polubowny w procesie o naprawienie szkody na podstawie art. 293 KSH, ADR 2018, nr 1).

Istotnym novum jest również przyznanie zdolności arbitrażowej sporom o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały zgromadzenia wspólników spółki kapitałowej. Niemniej jednak taki zapis jest skuteczny, jeżeli umowa spółki przewiduje obowiązek ogłoszenia o wszczęciu postępowania w sposób wymagany dla ogłoszeń spółki najpóźniej w terminie miesiąca od dnia jego wszczęcia; ogłoszenie może zamieścić również powód. Co istotne również, w takich sprawach każdy wspólnik albo akcjonariusz może przystąpić do postępowania po jednej ze stron w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia. Skład sądu polubownego wyznaczony w sprawie najwcześniej wszczętej rozpoznaje wszystkie pozostałe sprawy o uchylenie lub stwierdzenie nieważności tej samej uchwały zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo walnego zgromadzenia spółki akcyjnej.

Jak wynika z nowelizacji, oprócz poszerzenia kręgu przedmiotowego i podmiotowego instytucji zapisu na sąd polubowny w umowie spółki, ustawodawca przewidział pewne kwestie porządkujące toczące się postępowanie arbitrażowe dotyczące wyeliminowania z obrotu wadliwych uchwał zgromadzeń właścicielskich spółek kapitałowych. Regulacje te należy ocenić co do zasady pozytywnie. W praktyce bowiem zdarza się, że kilku akcjonariuszy skarży tę samą uchwałę zgromadzenia wspólników (akcjonariuszy), a powództwa rozpoznają różne składy sędziowskie, z których część z nich przykładowo udziela zabezpieczenia roszczeniom powoda, a część nie – w tym zakresie, dla pewności prawa wymaga jest jednolitość. Jednocześnie terminy dyscyplinujące zainteresowane strony, w zakresie w jakim mogą one przystąpić do postępowania, zapobiegać będą nadużywania przez nich legitymacji „arbitrażowej” podmiotu wszczynającego postępowanie.