Obecnie przepis art. 3321 Kodeksu spółek („k.s.h.”), który dopuszcza możliwość objęcia akcji wspólnością majątkową małżeńską, w doktrynie prawa handlowego jest jednym z najczęściej krytykowanych rozwiązań przyjętych przez ustawodawcę. W szczególności wskazuje się, że nie zapewnia on dostatecznej ochrony, a mianowicie, umieszczenie odpowiedniego zakazu w statucie spółki z powołaniem się na regulację art. 3321 k.s.h. nie wystarcza, aby uniemożliwić wstąpienie współmałżonka, który dotychczas nie miał statusu akcjonariusza do spółki. Komentatorzy podnosili już wielokrotnie tezy o potrzebie reformy komentowanej regulacji, do których miejmy nadzieję przychyli się sam ustawodawca.
W czym tkwi problem
Art. 3321 k.s.h., który obecnie stanowi, że: „Statut spółki może zawierać postanowienia, iż przypadku, gdy akcje imienne są objęte wspólnością majątkową małżeńską akcjonariuszem może być tylko jeden ze współmałżonków” istotnie odbiega swoją treścią od wprowadzonego równolegle, w wyniku tej samej nowelizacji (ustawa z dnia 12.12.2003 o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw), art. 1831 k.s.h. adresowanego do spółek z o.o. zgodnie, z którym: „Umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka wspólnika w przypadku, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską”. Brak spójności metodologicznej i technicznoprawnej między treścią art. 1831 k.s.h. i art. 3321 k.s.h. pozostaje w niezgodzie z podstawowym celem instytucji wprowadzonej równolegle w spółce z o.o. i akcyjnej, jakim było dookreślenie uprawnień małżonka wspólnika, który pozostaje z nim we wspólności majątkowej małżeńskiej, ale nie widnieje w księdze udziałów (księdze akcyjnej) jako wspólnik.
W stosunku do spółki z o.o. brak jest wątpliwości, że wspólnicy w umowie mogą wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka, natomiast niejasna regulacja art. 3321 k.s.h. mówi tylko tyle, że „w przypadku, gdy akcje imienne są objęte wspólnością majątkową małżeńską akcjonariuszem może być tylko jeden ze współmałżonków”, ani słowa nie ma natomiast o możliwości wyłączenia wstąpienia współmałżonka do spółki. Obecnie, nie wdając się w trwające spory doktrynalne, z praktycznego punktu widzenia akcjonariusze nie mogą zapewnić sobie gwarantowanego bezpieczeństwa w postaci efektywnego mechanizmu skutkującego wyłączeniem wstąpienia przez drugiego z małżonków do spółki akcyjnej, na wzór uregulowań w spółce z o.o.
Na ratunek ustawodawca
W związku z powstałymi wątpliwościami i brakiem funkcjonalności art. 3321 k.s.h. na wysokości zadania stanął ustawodawca. W najnowszym projekcie nowelizacji Kodeksu spółek handlowych, o którym wspominaliśmy tutaj, proponuje on usunięcie komentowanego przepisu oraz wprowadzenie nowego § 4 w art. 333 k.s.h. zgodnie, z którym: „Statut spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka akcjonariusza w przypadku, gdy akcja objęta jest wspólnością majątkową małżeńską” (identycznie rozwiązanie, jak w przypadku spółki z o.o. !).
Na pełną aprobatę zasługuje także uzasadnienie projektowej zmiany, które przesądza, że ustawodawca dostrzegł wreszcie problem, gdyż: „chodzi o przesądzenie, że statut może zawierać zakaz obejmowania lub nabywania akcji przez małżonków jako współuprawnionych z akcji, a więc uzyskiwania statusu wspólności. Celem jest wyraźne wskazanie, że o uzyskaniu statusu akcjonariusza decyduje akt objęcia akcji lub nabycia akcji, a nie pozostawiania we wspólności majątkowej małżeńskiej. Reguły wspólności majątkowej małżeńskiej nie determinują reguł prawa spółek, gdyż odmiennie i niesprzeczne są cele tych reguł”. Jak to mówią, lepiej późno, niż w cale, na refleksję czekaliśmy, bagatela, aż 13 lat.
Na marginesie, cytowane powyżej uzasadnienie projektu porusza także niezmiernie ważki temat, jakim jest ustalenie praw korporacyjnych oraz majątkowych, w sytuacji gdy nabycie lub objęcie akcji przez jednego z małżonków nastąpiło ze środków pochodzących z majątku wspólnego. Wówczas wymaga rozsądzenia, w skład którego z majątków (osobistego czy wspólnego) wchodzą prawa z akcji. Wymaga to jednak odrębnego omówienia; kwestia ta zostanie szerzej poruszona w naszym następnym wpisie na blogu.
Obecnie nowelizacja została skierowana do ustaleń resortowych.