Naruszenie prawa konkurencji niejednokrotnie stanowi źródło znacznych szkód po stronie kontrahenta, jak i odbiorców końcowych (konsumentów). Konsekwencją takiego stanu rzeczy mogą być wyższe ceny płacone za zakupione towary, czy też konieczność nabywania danego towaru tylko od jednego przedsiębiorcy. W dniu 27 grudnia 2016 r. mija termin na implementowanie przez państwa członkowskie UE, w tym także przez Polskę, dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE z dnia 26 listopada 2014 r. w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej, objęte przepisami prawa krajowego, („dyrektywa odszkodowawcza”). Obecnie w dalszym ciągu trwają prace nad projektem ustawy implementującej dyrektywę odszkodowawczą – o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji. Celem planowanej ustawy jest umożliwienie realizacji roszczeń uprawnionych podmiotów poza trybem publicznoprawnym, czyli bez udziału Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów („UOKiK”).
Jakie zatem zmiany niesie za sobą zapowiadana ustawa?
Po pierwsze, nowa regulacja wprowadza zasadę pełnej odpowiedzialności na zasadzie winy przedsiębiorcy za szkodę wyrządzoną przez naruszenie prawa konkurencji. Każda osoba (czy to przedsiębiorca, nabywca pośredni, czy też konsument), która poniosła szkodę wskutek stosowanej praktyki ograniczającej konkurencję, będzie mogła domagać się odszkodowania, obejmującego nie tylko poniesioną szkodę rzeczywistą (damnum emergens), ale również utracone korzyści (lucrum cessans) oraz odsetki począwszy od daty wyrządzenia szkody do momentu zapłaty. Przez stosowanie praktyk ograniczających konkurencję należy rozumieć zawieranie porozumień ograniczających konkurencję oraz nadużywanie pozycji dominującej.
Po drugie, planowane jest wprowadzenie do ustawy domniemań prawnych korzystnych dla podmiotów wytaczających powództwo, w tym domniemania winy pozwanego oraz domniemania wyrządzenia szkody przez uczestników kartelu. Przerzucenie ciężaru dowodu na przedsiębiorcę, który dopuścił się naruszenia prawa konkurencji sprawi, że to pozwany będzie musiał udowodnić nieponiesienie przez powoda szkody ze względu na przerzucenie negatywnych konsekwencji na inne podmioty, np. dalszych nabywców lub konsumentów.
Po trzecie, projekt ustawy przyznaje pozwanemu skuteczne narzędzie obrony przed nadmiernym obciążeniem finansowym. Zgodnie z zakładaną koncepcją, jeżeli naruszenie prawa konkurencji skutkowało nadmiernym obciążeniem dla nabywcy bezpośredniego, a nabywca pośredni nabył produkty lub usługi, których dotyczy naruszenie, bądź produkty lub usługi będące ich pochodnymi, domniemywa się, że nadmierne obciążenie zostało przerzucone na nabywcę pośredniego.
Dodatkowo, nowe przepisy wprowadzić mają odpowiedzialność solidarną uczestników kartelu, z pominięciem małych i średnich przedsiębiorców oraz przedsiębiorców, którzy w ramach procedury łagodzenia kar złożyli odpowiednie oświadczenie (ang. leniency).
Projekt omawianej ustawy przewiduje także, że w przypadku roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji termin przedawnienia wynosić będzie 5 lat, a jego bieg nie rozpocznie się przez czas trwania naruszenia. Co ważne, zapowiedziana regulacja przewiduje związanie sądu cywilnego decyzją Prezesa UOKiK lub orzeczeniem sądu odwoławczego, co sprawi, że przedsiębiorca lub konsument, którego prawa zostały naruszone, nie będzie musiał udowadniać ponownie faktu złamania reguł konkurencji przez strony antykonkurencyjnego porozumienia.
Zmianą przewidzianą w ustawie mają być również usprawnienia w pozyskiwaniu dowodów będących w posiadaniu przedsiębiorców stosujących praktyki ograniczające konkurencję oraz częściowo dowodów z akt postępowania antymonopolowego zgromadzonych przez UOKiK, przy czym warto mieć na uwadze, że rozpoznanie takich wniosków o ujawnienie dowodów może pośrednio prowadzić do przewlekłości postępowań.
Podsumowując, zapowiadana regulacja, otwierająca możliwości niezależnego egzekwowania roszczeń cywilnoprawnych z tytułu naruszenia prawa konkurencji. Prywatnoprawny model ochrony konkurencji (ang. private enforcement) służyć będzie ochronie prywatnych interesów przedsiębiorcy i konsumenta, których prawa zostały naruszone. Prawidłowe wdrożenie przepisów unijnych przez polskiego ustawodawcę może zatem skutecznie pomóc w walce z kartelami.