Postępowanie o zatwierdzenie układu istnieje w polskim porządku prawnym od 2016 roku, jednakże dopiero od niedawna cieszy się ono największą popularnością. Jest to spowodowane nowelizacją ustawy prawo restrukturyzacyjne, która weszła w życie 01.12.2021r., a która zmieniła znacząco charakter tego postępowania. Postępowanie to cechuje się relatywną łatwością oraz szybkością w porównaniu do pozostałych postępowań restrukturyzacyjnych, a to z tego powodu, iż co do zasady jest to postępowanie pozasądowe, czas jego trwania określony jest maksymalnie na 4 miesiące (tj. okres czasu, do którego powinien zostać złożony wniosek o zatwierdzenie układu), zaś dłużnik w jego toku zyskuje ochronę przeciwegzekucyjną oraz m.in. zakaz wypowiadania przez jego kontrahentów umów o strategicznym znaczeniu dla  jego przedsiębiorstwa.

• Warunki wszczęcia i prowadzenia postępowania o zatwierdzenie układu

Podstawowym wymogiem skorzystania z postępowania o zatwierdzenie układu jest posiadanie tzw. zdolności restrukturyzacyjnej. Posiadają ją m.in.przedsiębiorcy w rozumieniu kodeksu cywilnego (również osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą), spółki kapitałowe nieprowadzące działalności gospodarczej, wspólnicy spółek partnerskich oraz wspólnicy spółek osobowych ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem. Dodatkowo konieczne jest spełnienie przedmiotowego warunku, tj. istnienie stanu niewypłacalności lub zagrożenia niewypłacalnością danego przedsiębiorcy. Na gruncie ustawy prawo upadłościowe („p.u.”) niewypłacalność rozumiana jest jako utrata zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych, zaś prawo restrukturyzacyjne („pr. rest”) pojęcie „dłużnika zagrożonego niewypłacalnością” definiuje jako dłużnika, którego sytuacja ekonomiczna wskazuje, że w niedługim czasie może stać się niewypłacalny. Kolejnym warunkiem formalnym wszczęcia i prowadzenia tego postępowania jest to by suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekraczała 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem.

• Wszczęcie postępowania o zatwierdzenie układu oraz jego etapy

Pierwszym krokiem w zakresie wszczęcia postępowania o zatwierdzenie układu jest zawarcie umowy o sprawowanie nadzoru nad przebiegiem postępowania z osobą posiadającą licencję doradcy restrukturyzacyjnego, a która ma pełnić funkcję nadzorcy układu. Do zadań nadzorcy układu we współpracy z dłużnikiem należy m.in. sporządzenie spisu wierzytelności bezspornych, spisu wierzytelności spornych oraz wstępnego planu restrukturyzacyjnego, przygotowanie propozycji układowych, przeprowadzenia samodzielnego zbierania głosów wierzycieli bez udziału sądu głosujących nad przyjęciem układu, w dalszej zaś kolejności sporządzenie sprawozdania, którego załącznikiem jest m.in. właściwy plan restrukturyzacyjny.

Postępowanie o zatwierdzenie układu wyróżnia się na tle innych postępowań restrukturyzacyjnych mniej sformalizowaną procedurą – do jego wszczęcia nie jest potrzebne postanowienie sądu. Zamiast tego nadzorca wraz z dłużnikiem dokonuje ustalenia tzw. dnia układowego. O ustaleniu dnia układowego nadzorca układu dokonuje obwieszczenia w Krajowym Rejestrze Zadłużonych („KRZ”).

Wspomniany spis wierzytelności bezspornych zawiera zestawienie wierzycieli i wierzytelności uznanych przez dłużnika, natomiast spis wierzytelności spornych zawiera co do zasady wierzytelności, których dłużnik nie uznaje, np. wobec których toczy się proces z powództwa wierzyciela, które są bezpodstawne etc. Układem, oprócz wierzytelności ujętych w spisie wierzytelności bezspornych, objęte są z mocy samego prawa wierzytelności osobiste powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, tj. przed dniem układowym, odsetki za okres od dnia układowego oraz wierzytelności zależne od warunku, jeżeli warunek ziścił się w czasie wykonywania układu (tzw. wierzytelności warunkowe). Układ nie obejmuje m.in. wierzytelności powstałych pod dniu układowym, wierzytelności ze stosunku pracy, chyba że wierzyciel wyraził zgodę na objęcie ich układem, wierzytelności alimentacyjnych oraz rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, a także roszczenia o wydanie mienia i zaniechanie naruszenia praw. Co istotne układem objęte mogą być również wierzytelności z tytułu zobowiązań publicznoprawnych – zaległości podatkowych, opłat, składek z tytułu ubezpieczeń społecznych etc., przy czym zobowiązania wobec ZUS, FGŚP, FEP mogą być jedynie rozłożone na raty lub może dojść do odroczenia terminu ich płatności, a więc muszą zostać one zaspokojone w całości.

• Wstępny plan restrukturyzacyjny

Wstępny plan restrukturyzacyjny to dokument zawierający analizę przyczyn trudnej sytuacji ekonomicznej dłużnika, wstępny opis planowanych środków restrukturyzacyjnych, ich harmonogram oraz sprawozdanie finansowe sporządzone dla celów tego postępowania. Z powyższego można już wyinterpretować, iż w celu przeprowadzenia postępowania o zatwierdzenie układu dłużnik musi również przedstawić przyczyny swoich problemów oraz przede wszystkim pomysł na polepszenie swojej sytuacji finansowej. Takie rozwiązanie ma wykazać, że przyjęty układ zostanie wykonany, dłużnik odzyska swoją pozycję finansową oraz przekona wierzycieli do głosowania za układem. Katalog środków restrukturyzacyjnych jest otwarty, a co pozwala na wybór i przeprowadzenie różnych rozwiązań stosownie do przykładowo formy prawnej prowadzenia działalności (np. sp. j., sp. z o.o., jednoosobowa działalność gospodarcza), a także indywidualnej sytuacji dłużnika, przykładowo polegających na audycie podatkowym i poszukiwań rozwiązań tzw. optymalizacji podatkowej.

• Ustalenie dnia układowego i dokonanie obwieszczenia w Krajowym Rejestrze Zadłużonych o ustaleniu dnia układowego przez nadzorcę układu

Po sporządzeniu spisu wierzytelności, spisu wierzytelności spornych oraz wstępnego planu restrukturyzacyjnego, nadzorca układu może dokonać obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Z reguły dzień układowy jest tym samym dniem co dzień obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Jednakże dzień układowy może być ustalony na inny dzień niż dzień obwieszczenia. Zgodnie z ustawą skutki otwarcia postępowania powstają z dniem układowym. Jednakże to od dnia obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego powstaje zakaz wypowiadania (bez zgody rady wierzycieli) umów najmu lub dzierżawy, lokalu lub nieruchomości, w których jest prowadzone przedsiębiorstwo dłużnika do dnia zakończenia albo uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania. Nadzorca układu sporządza również tzw. spis umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika, które będą objęte zakazem możliwości ich wypowiadania. Obowiązuje również zakaz wszczynania egzekucji oraz obowiązek zawieszenia już toczących się postępowań egzekucyjnych wobec majątku dłużnika dotyczącego wierzytelności objętych układem.

• Propozycje układowe, głosowanie nad układem i zatwierdzenie układu

Propozycje układowe składa dłużnik. Określają one sposób restrukturyzacji jego zobowiązań. Odpowiednie sformułowanie propozycji układowych jest bardzo ważnym elementem całego postępowania. Od nich w głównej mierze zależy czy dojdzie do przegłosowania układu. Ustawa przykładowo wymienia jako propozycje układowe odroczenie terminu wykonania świadczenia, rozłożenie spłaty na raty, czy też zmniejszenie wysokości wierzytelności, jednakże katalog propozycji układowych nie jest katalogiem zamkniętym.

Po ustaleniu dnia układowego nadzorca układu zbiera głosy wierzycieli. Wierzyciele oddają głos za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe, w którym nadzorca układu zamieszcza kartę do głosowania. Generalnie więc docelowym sposobem głosowania wierzycieli nad układem jest wypełnienie karty do głosowania i złożenie jej za pośrednictwem KRZ. Jednakże możliwe jest także zwołanie tzw. Zgromadzenia Wierzycieli, podczas którego dochodzi do głosowania nad układem. Głosowanie przeprowadza nadzorca układu. Wierzyciele głosują sumą wierzytelności umieszczoną w spisie wierzytelności. Głosowanie na Zgromadzeniu Wierzycieli przeprowadza się za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe (KRZ), jednakże dany wierzycieli może również stawić się na takim Zgromadzeniu Wierzycieli i oddać swój głos osobiście lub za pośrednictwem pełnomocnika, przy czym podkreśla się by pełnomocnik taki posiadał pełnomocnictwo szczególne uprawniające do oddania głosu na Zgromadzeniu Wierzycieli, w przeciwnym bowiem przypadku tak oddany głos może być uznany za nieważny.

Opis przebiegu i wynik głosowania na Zgromadzeniu Wierzycieli zamieszcza się w protokole sporządzonym przez nadzorcę układu. Uchwała Zgromadzenia Wierzycieli zostaje przyjęta, jeżeli wypowie się za nią większość głosujących wierzycieli, którzy oddali ważny głos, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom. Przy czym, jeżeli głosowanie nad układem przeprowadza się w grupach wierzycieli (co ma praktycznie zawsze miejsce) układ zostaje przyjęty, jeżeli w każdej grupie wypowie się za nim większość głosujących wierzycieli z tej grupy mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom z tej grupy. Nadzorca układu na Zgromadzeniu Wierzycieli stwierdza przyjęcie lub brak przyjęcia układu, co odnotowuje się w protokole.

• Wniosek o zatwierdzenie układu

W przypadku stwierdzenia przyjęcia układu w dalszej kolejności dłużnik formułuje i wnosi do właściwego Sądu Rejonowego za pośrednictwem KRZ wniosek o zatwierdzenie układu. Co ważne, uzasadnienie tego wniosku powinno być w odpowiedni sposób sformułowane, bowiem w związku z istnieniem ustawowych przesłanek odmowy przyjęcia układu, to na dłużniku w treści wniosku o zatwierdzenie układu (tj. w jego uzasadnieniu) ciąży obowiązek wykazania istnienia wszystkich przesłanek pozytywnych (zdolność restrukturyzacyjna i stan zagrożenia niewypłacalnością lub stan niewypłacalności, przyjęcie układu), jak również brak przesłanek negatywnych zatwierdzenia układu (zgodność układu z prawem, wykazanie, iż układ zostanie wykonany). Sąd wydaje postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia układu w terminie dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku o zatwierdzenie układu. Niestety w praktyce rozpatrzenie takiego wniosku trwa o wiele dłużej, co wpływa bardzo niekorzystnie na sam przebieg tego postępowania. Samo postępowanie o zatwierdzenie układu zostaje zakończone z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu albo o odmowie zatwierdzenia układu.

• Wykonanie oraz stwierdzenie wykonania układu

Z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzenie układ nadzorca układu obejmuje funkcję nadzorcy wykonania układu, chyba że układ stanowi inaczej. Generalnie układ powinien być wykonywany na zasadach i warunkach określonych w propozycjach układowych (np. regularna spłata wierzytelności zgodnie z przyjętym harmonogramem), zaś przyjęte środki restrukturyzacyjne powinny być realizowane zgodnie z ustalonym planem restrukturyzacyjnym. Procesowi temu nadzoruje właśnie nadzorca wykonania układu.

Na dalszym etapie istnieje również możliwość zmiany lub uchylenia układu. Do zmiany układu może dość na wniosek m.in. dłużnika lub nadzorcy wykonania układu, jeżeli po zatwierdzeniu układu nastąpił trwały wzrost lub zmniejszenie dochodu z przedsiębiorstwa dłużnika. Uchylenie układu może nastąpić tylko i wyłącznie wówczas, gdy dłużnik nie wykonuje postanowień układu albo jest oczywiste, że układ nie będzie wykonany. Skutkiem uchylenia układu jest możliwość dochodzenia przez dotychczasowych wierzycieli wobec dłużnika swoich roszczeń w pełnej wysokości. Fakt ten dowodzi, iż w procesie ustalania propozycji układowych jak również tworzenia planu restrukturyzacyjnego konieczne jest uwzględnienie możliwości wykonania układu, samo zaś wszczęcie i prowadzenie postępowania o zatwierdzenie układu wymaga ścisłej współpracy z doradcą restrukturyzacyjnym.

Po wykonaniu układu lub wyegzekwowaniu wierzytelności objętych układem sąd na wniosek dłużnika lub nadzorcy wykonania układu wydaje postanowienie o wykonaniu układu.

• Wady i zalety postępowania o zatwierdzenie układu oraz skutki braku zatwierdzenia układu

Do niepodważalnych zalet postępowania o zatwierdzenie układu jest jego prosty charakter i relatywnie krótki okres trwania. W przypadku przyjęcia, zatwierdzenia i wykonania układu dochodzi do redukcji zobowiązań przedsiębiorcy, restrukturyzacji jego przedsiębiorstwa, która może nastąpić na wielu płaszczyznach, jak również przede wszystkim dochodzi do uniknięcia jego upadłości, co jest głównym celem postępowania restrukturyzacyjnego, a co ma pozwolić mu na dalsze prowadzenie i rozwój jego działalności gospodarczej, pozostanie w obrocie profesjonalnym, zawieranie i realizację kontraktów, płacenie podatków, zatrudnianie pracowników etc.

Co jest jednak istotne, a co potwierdza jak ważne jest odpowiednie przeprowadzenie tego postępowania to to, iż w przypadku braku zatwierdzenia przyjętego układu postanowieniem sądu przedsiębiorca będzie miał co do zasady dwa alternatywne działania, tj. może złożyć tzw. uproszczony wniosek o ogłoszenie upadłości lub też uproszczony wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego (najdalej idącego postępowania restrukturyzacyjnego). Stan zagrożenia niewypłacalnością lub niewypłacalność takiego przedsiębiorcy trwa bowiem nadal jak również do tego momentu może się on pogłębić, a co uzasadniać może podjęcie dalszych kroków na gruncie prawa upadłościowego lub restrukturyzacyjnego.

Kolejną wadą tego rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego, a czemu powinien poświecić uwagę ustawodawca, to brak odpowiedniego zastosowania do niego art. 252 pr. rest., tj. zakazu spełniania przez dłużnika świadczeń wynikających z wierzytelności, które z mocy prawa są objęte układem. Oznacza to, iż o ile dany wierzyciel nie może wszcząć czy prowadzić egzekucji wobec dłużnika o zapłatę jego wierzytelności objętej układem to wówczas dłużnik i tak taką wierzytelność może samodzielnie zapłacić. Problem może pojawić się w swoistym rodzaju szantażu wierzycieli posiadających największe wierzytelności, bez głosu których nie dojdzie do przegłosowania układu, by dłużnik zapłacił na ich rzecz całą lub część ich wierzytelności w przeciwnym wypadku mogą głosować przeciwko układowi, a czego dłużnikowi nie wolno robić, bowiem mogłoby to stanowić przestępstwo wybiórczego zaspokajania wierzycieli.

Innym istotnym problemem jest również kwestia uniknięcia odpowiedzialności osób, na których spoczywa obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od momentu powstania niewypłacalności (np. członkowie zarządu spółki kapitałowej). W przypadku postępowania o zatwierdzenie układu osoby te mogą się uchylić od takiej odpowiedzialności, jeżeli w powyższym terminie dojdzie do zatwierdzenia układu. W przypadku podmiotów zagrożonych niewypłacalnością jest to teoretycznie możliwe, z kolei w przypadku podmiotów już niewypłacalnych jest to wręcz niewykonalne. Jednakże w przypadku przyjęcia, zatwierdzenia i wykonania układu dochodzi do spłacenia wierzycieli na zasadach określonych w układzie, a pozostałe części wierzytelności są umarzane, a więc brak jest w takim przypadku substratu takiej odpowiedzialności. Strategia taka może być jednakże dla takiego przedsiębiorcy bardzo ryzykowna, bowiem kwestia jego odpowiedzialności lub jej braku będzie zależeć od wyniku postępowania o zatwierdzenie układu i z tego też powodu postępowanie to jest dedykowane o wiele bardziej dla przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością. Niespecjalnie pomocne w tej sytuacji może być również uprzednie złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości i kolejno dokonanie obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego (o czym w innym wpisie).

Choć ustawowo Sąd powinien rozpoznać wniosek o zatwierdzenie układu w terminie dwóch tygodni to w praktyce może to trwać nawet kilka miesięcy, a to również z powodu składania zastrzeżeń wierzycieli co do przyjętego układu, jak również w przypadku wydania postanowienia o jego zatwierdzeniu – zażaleń na to postanowienie. Wydłuża to znacząco czas trwania tego postępowania, a przez co sytuacja przedsiębiorcy może się pogarszać, bowiem jego dotychczasowi kontrahenci mogą wstrzymać się z zawieraniem nowych umów w związku z widmem upadłości takiego przedsiębiorcy. Tego rodzaju okoliczności również należy uwzględnić w swojej strategii restrukturyzacyjnej, a sposobem na to może być dokonywanie przykładowo przedpłat lub zawieranie krótkoterminowych kontraktów, których realizacja może nastąpić w krótkim okresie czasu.

Ostatnim zagadnieniem pozostaje pytanie jak powinien głosować dany wierzyciel, tj. „za” czy „przeciw” układowi? Naturalnie będzie to zależeć od indywidualnego przypadku, jednakże dany wierzyciel musi mieć świadomość tego, iż w przypadku braku przyjęcia układu z dużą dozą prawdopodobieństwa przedsiębiorca taki będzie musiał złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Wówczas szanse odzyskania przez niego swojej wierzytelności znacząco maleją. Wydaje się, iż o wiele racjonalniejsze jest głosowanie za układem. Wierzytelność takiego wierzyciela z reguły zostanie zaspokojona w większym stopniu w wyniku wykonania układu aniżeli w toku postępowania upadłościowego. Nadto przedsiębiorca uzyska możliwość odbudowania swojej pozycji, będzie mógł zawierać nowe kontrakty, a jego sytuacja finansowa może ulec polepszeniu.

Paweł Szalewicz

Radca prawny/Doradca restrukturyzacyjny

SDZLegal Schindhelm