Do dnia 31 stycznia 2023 r. powinno dojść do implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2121 z dnia 27 listopada 2019 r. („dyrektywa 2019/2121”) zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 („dyrektywa 2017/1132”) w odniesieniu do transgranicznego przekształcenia, łączenia i podziału spółek.

Planowana nowelizacja kodeksu spółek handlowych przewiduje szereg nowych i daleko idących zmian, w tym m.in.:

a) możliwość przeniesienia siedziby spółki kapitałowej do państwa członkowskiego UE lub państwa-strony EOG bez skutku jej rozwiązania;

b) dokonanie połączenia spółek bez przyznania udziałów lub akcji spółki przejmującej;

c) zwiększoną ochronę i udział wspólników, wierzycieli i pracowników w transgranicznych procesach połączenia, podziału i przekształcenia spółek;

d) w przypadku transformacji transgranicznych – wymóg uzyskania opinii odpowiedniego organu podatkowego.

I. Brak skutku rozwiązania spółki kapitałowej w wyniku przeniesienia jej siedziby za granicę

Przeniesienie siedziby spółki z o.o. lub spółki akcyjnej za granicę, jeśli państwem nowej siedziby spółki ma być inne państwo członkowskie UE lub państwo-strona umowy EOG, a prawo takiego państwa dopuszcza takie przeniesienie nie będzie skutkowało rozwiązaniem takiej spółki kapitałowej.

II. Połączenie bez przyznania udziałów lub akcji spółki przejmującej

Swoiste novum stanowić będzie możliwość dokonania połączenia spółek bez przyznania udziałów lub akcji spółki przejmującej. Takie rozwiązanie będzie możliwe w przypadku, gdy jeden wspólnik w sposób bezpośredni lub pośredni posiada wszystkie udziały lub akcje łączących się spółek („uproszczona procedura łączenia”) albo wspólnicy łączących się spółek posiadają wszystkie udziały lub akcje łączących się spółek w tej samej proporcji we wszystkich łączących się spółkach.

W przypadku połączenia przy wykorzystaniu uproszczonej procedury łączenia wspólnik spółki przejmowanej nie staje się wówczas wspólnikiem spółki przejmującej (technicznie jest on już wspólnikiem spółki przejmującej). Konsekwentnie odpada również konieczność określania stosunku wymiany udziałów lub akcji spółki przejmowanej bądź spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki na udziały lub akcje spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej i wysokości ewentualnych dopłat z tym związanych. Element ten nie będzie więc występował w planie połączenia. Wyłączono również obowiązek sporządzania przez zarząd spółki przejmowanej (wspólników uprawnionych do prowadzenia spraw S.K.A.) pisemnego sprawozdania uzasadniającego takie połączenie, a także wyłączono obowiązek podejmowania uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia spółki przejmowanej w przedmiocie połączenia oraz brak będzie obowiązku badania planu połączenia przez biegłego.

Analogiczne rozwiązanie zastosowano w przypadku transgranicznego łączenia się spółek. W przypadku gdy spółka przejmująca posiada wszystkie udziały, akcje lub inne papiery wartościowe spółki przejmowanej albo w przypadku gdy połączenie transgraniczne przez przejęcie jest przeprowadzane przez spółkę, w której jeden wspólnik posiada bezpośrednio lub pośrednio wszystkie udziały lub akcje w spółce przejmującej i w spółce lub spółkach przejmowanych, a spółka przejmująca nie przyznaje żadnych udziałów lub akcji na podstawie połączenia wspólnicy spółki przejmowanej nie stają się wówczas wspólnikami spółki przejmującej, brak konieczności określania stosunku wymiany udziałów lub akcji, określania ceny odkupu czy wyznaczania biegłego w celu zbadania planu połączenia, brak również w stosunku do spółki przejmowanej potrzeby podejmowania uchwały w przedmiocie połączenia oraz konieczności sporządzania sprawozdania jej zarządu (wspólników uprawnionych do prowadzenia spraw).

III. Nowe regulacje transgranicznego podziału, połączenia i przekształcenia spółek kapitałowych i spółki komandytowo-akcyjnej

W zakresie regulacji dotyczącej transgranicznego podziału spółek kapitałowych i spółki komandytowo-akcyjnej ma zostać poświęcony cały nowy oddzielny rozdział k.s.h. (Rozdział 3). Podział transgraniczny będzie mógł być dokonany przez przeniesienie majątku spółki dzielonej na nowo zawiązaną spółkę lub spółki.

Wprowadzony zostanie również oddzielny rozdział (Rozdział 4) poświęcony podziałowi z udziałem spółki komandytowo-akcyjnej. Zawiadomienie o zamiarze podziału będzie dotyczyło wspólników, którzy nie prowadzą spraw spółki. Do podjęcia uchwały o podziale wymagana będzie zgoda wszystkich komplementariuszy i uchwała akcjonariuszy.

Nowelizacja przewiduję również oddzielny rozdział (Rozdział 4¹) poświęcony transgranicznemu przekształceniu spółek kapitałowych i spółki komandytowo-akcyjnej. Do podjęcia uchwały o przekształceniu transgranicznym spółki komandytowo-akcyjnej wymagana będzie zgoda wszystkich komplementariuszy i uchwała akcjonariuszy.

Do transgranicznego łączenia się, podziału i przekształcenia spółki komandytowo-akcyjnej oraz transgranicznego podziału z udziałem spółki komandytowo-akcyjnej będzie stosować się odpowiednio przepisy o transgranicznym łączeniu, podziale i przekształceniu spółek kapitałowych.

IV. Ochrona wierzycieli spółki łączącej się, dzielonej lub przekształcanej

W przypadku krajowego połączenia wierzyciel spółki nieuczestniczącej w połączeniu w trybie uproszczonej procedury łączenia, a posiadającej bezpośrednio wszystkie udziały lub akcje spółki przejmowanej może żądać od tej spółki zabezpieczenia swoich roszczeń, jeżeli uprawdopodobni, że ich zaspokojenie jest zagrożone przez połączenie.

W przypadku transgranicznego połączenia (podziału, przekształcenia) spółek kapitałowych (i odpowiednio spółki komandytowo-akcyjnej) plan połączenia (plan podziału, plan przekształcenia) będzie musiał zawierać wykazanie zabezpieczeń proponowanych wierzycielom. Nadto wierzyciel spółki przejmowanej (spółki dzielonej, przekształcanej) będzie mógł żądać zabezpieczenia swoich roszczeń, które nie stały się wymagalne w chwili ujawnienia lub udostępnienia planu połączenia (planu podziału, planu przekształcenia) transgranicznego, jeżeli uprawdopodobni, że ich zaspokojenie jest zagrożone przez połączenie (podział, przekształcenie) transgraniczne. W razie sporu o udzieleniu zabezpieczenia zadecyduje sąd. Wykonanie zabezpieczenia będzie uzależnione od skuteczności połączenia (podziału, przekształcenia).

V. Ochrona wspólników w procesie transgranicznego łączenia, podziału lub przekształcenia spółek

W przypadku transgranicznego łączenia, podziału lub przekształcenia spółek kapitałowych (i odpowiednio spółki komandytowo-akcyjnej) plan połączenia (plan podziału, plan przekształcenia) będzie musiał zawierać warunki wykonywania praw wspólników (wszystkich wspólników, a nie tylko mniejszościowych) każdej z łączących się, dzielonych lub przekształcanych spółek, a także określać cenę odkupu odpowiadającej cenie godziwej udziałów albo akcji w spółce łączącej się (dzielonej, przekształcanej; nie zaś cenę odkupu, która nie mogłaby być niższa niż wartość ustalona dla celów połączenia). Przy czym w przypadku gdy spółką przejmującą (w przypadku łączenia), spółką nowo zawiązaną (w przypadku łączenia i podziału) lub spółką przekształconą jest spółka zagraniczna prawo odkupu będzie przysługiwać również wspólnikom bezzasadnie niedopuszczonym do udziału w zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu w sprawie podjęcia uchwały o połączeniu (podziale, przekształceniu) transgranicznym. Dokonanie przez spółkę odkupu będzie musiało nastąpić w terminie dwóch miesięcy od dnia połączenia (podziału, wydzielenia, przekształcenia) transgranicznego, skuteczność zaś odkupu będzie uzależniona od zapłaty ceny odkupu wspólnikom żądającym odkupu lub złożenia kwoty równej tej cenie do depozytu sądowego.

Sama uchwała o połączeniu (podziale, przekształceniu) transgranicznym nie będzie mogła być zaskarżona wyłącznie w oparciu o zastrzeżenia dotyczące niewłaściwego ustalenia stosunku wymiany udziałów lub akcji, niewłaściwego ustalenia ceny odkupu lub braku spełnienia wymogów prawnych co do stosunku wymiany udziałów lub akcji lub ceny odkupu, jednakże ma to nie ograniczać wspólników do dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych.

Wspólnicy, którzy zażądali odkupu i nie zgadzają się na cenę odkupu mają posiadać prawo do wniesienia powództwa o dodatkowe wynagrodzenie pieniężne. Samo powództwo nie będzie wstrzymywać odkupu ani rejestracji połączenia (podziału, przekształcenia) transgranicznego.

Również wspólnicy, którzy nie mieli prawa odkupu ich udziałów lub akcji albo nie skorzystali z tego prawa i nie zgadzają się na stosunek wymiany udziałów lub akcji określony w planie połączenia (podziału, przekształcenia) transgranicznego, będą mogli wnieść powództwo o dopłatę w gotówce.

Po dniu połączenia (podziału, przekształcenia) nie będzie możliwe uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały o połączeniu (podziale, przekształceniu) transgranicznym. Postępowania wszczęte w tym przedmiocie będą ulegać umorzeniu. Jednakże spółka będzie odpowiadać wobec skarżącego za szkodę wyrządzoną uchwałą o połączeniu (podziale, przekształceniu) transgranicznym.

VI. Ochrona pracowników w procesie transgranicznego łączenia, podziału lub przekształcenia spółki

W przypadku transgranicznego łączenia, podziału lub przekształcenia spółek plan połączenia (plan podziału, plan przekształcenia) będzie musiał zawierać warunki wykonywania praw pracowników. Nadto łącząca się, dzielona lub przekształcana spółka będzie musiała złożyć do sądu rejestrowego m.in. zawiadomienie przedstawicieli pracowników łączącej się spółki (spółki dzielonej, przekształcanej), a w przypadku ich braku – pracowników o możliwości złożenia spółce uwag dotyczących planu połączenia (podziału, przekształcenia) transgranicznego. Zawiadomienie takie wraz z resztą dokumentów może jednakże być bezpłatnie udostępnione przez spółkę na stronie internetowej.

Zarząd spółki łączącej się (dzielonej, przekształcanej) będzie również zobowiązany do sporządzenia sprawozdania dla wspólników i pracowników, które ma wyjaśnić podstawy prawne i uzasadnić ekonomiczne aspekty połączenia (podziału, przekształcenia) transgranicznego, w tym wyjaśniać skutki połączenia (podziału, przekształcenia) dla pracowników. Sprawozdanie ma zawierać część przeznaczoną dla wspólników i część przeznaczoną dla pracowników. Będzie istniała możliwość sporządzenia dwóch odrębnych sprawozdań. Sprawozdanie przeznaczone dla pracowników będzie musiało zawierać m.in. wyjaśnienie skutków połączenia (podziału, przekształcenia) transgranicznego dla pracowników, wykazanie istotnych zmian w warunkach zatrudnienia, a także objaśnienie w jakim zakresie wskazane elementy odnoszą się do spółek zależnych. Do sprawozdania powinna zostać dołączona opinia przedstawicieli pracowników lub pracowników. Omawiane sprawozdanie nie będzie wymagane jedynie w sytuacji, gdy spółka łącząca się (dzielona, przekształcana) i jej spółki zależne nie zatrudniają pracowników innych niż wchodzących w skład jej zarządu.

W uchwale o połączeniu (podziale, przekształceniu) transgranicznym będzie można uzależnić skuteczność połączenia (podziału, przekształcenia) od zatwierdzenia przez zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie warunków uczestnictwa przedstawicieli pracowników.

Spółka będzie musiała dołączyć do wniosku o wydanie zaświadczenie o zgodności z prawem polskim połączenia (podziału, przekształcenia) transgranicznego uwagi przedstawicieli pracowników lub pracowników do planu połączenia (planu podziału, planu przekształcenia), a także zaświadczenie ZUS o liczbie pracowników i braku zalegania z płatnościami na rzecz ZUS.

W ramach procedury wydawania zaświadczenia o zgodności z prawem polskim połączenia (podziału, przekształcenia) transgranicznego Państwowa Inspekcja Pracy będzie miała prawo wnoszenia swoich uwag.

Sąd rejestrowy będzie również badał w szczególności czy plan połączenia (podziału, przekształcenia) transgranicznego zawiera m.in. informacje dotyczące uczestnictwa pracowników, na podstawie których dokonuje się odpowiednich uzgodnień.

VII. Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa

Nowelizacja podkreśla również ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa lub innych prawnie chronionych informacji spółki uczestniczącej w procesie transformacji, a co ma się przejawiać m.in. w złożeniu przez biegłego dodatkowego odpisu swojej opinii z pominięciem takich informacji. Wyłączeniu spod możliwości przeglądania w aktach rejestrowych oraz w zbiorze dokumentów (obejmujących dokumenty wytworzone w postaci papierowej) będą podlegać informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa lub inne prawnie chronione informacje zwarte w opinii biegłego.

VIII. Wymóg uzyskania opinii organu podatkowego w przypadku transgranicznego łączenia, podziału lub przekształcenia spółki

W przypadku transgranicznego połączenia (podziału, przekształcenia) spółek oprócz wymogu złożenia przez zarząd spółki łączącej się (dzielonej, przekształcanej) wniosku do sądu rejestrowego o wydanie zaświadczenia o zgodności z prawem polskim połączenia (podziału, przekształcenia) transgranicznego w zakresie procedury podlegającej temu prawu jednocześnie będzie konieczność przedłożenia za pośrednictwem sądu rejestrowego wniosku do właściwego organu podatkowego (szefa KAS) o wydanie opinii zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej, tj. w celu określenia skutków podatkowych takiej transformacji, a dokładniej czy nie będzie ona prowadzić do m.in. unikania opodatkowania. Przepisy nie przewidują skutków wydania negatywnej opinii szefa KAS, ale można podejrzewać, iż będzie mogło to stanowić podstawę do odmowy wpisu połączenia (podziału, przekształcenia) przez sąd rejestrowy do rejestru.

Sąd rejestrowy powinien wydać zaświadczenie o zgodności z prawem polskim połączenia (podziału, przekształcenia) transgranicznego w terminie 3 miesięcy. W przypadku nabrania przez sąd wątpliwości czy połączenie (podział, przekształcenie) transgraniczne służy popełnieniu nadużycia, naruszenia lub obejścia prawa może zwrócić się on o opinię do właściwych organów w celu zbadania określanego zakresu działania spółki. Może również zasięgnąć opinii biegłego. Przy czym ma istnieć domniemanie o braku takich nadużyć, naruszenia lub obejścia prawa, jeśli połączenie (podział, przekształcenie) transgraniczne prowadziłoby do posiadania miejsca rzeczywistego zarządzania lub działalności gospodarczej spółki przejmującej, nowo zawiązanej lub przekształconej w państwie członkowskim UE lub państwie-strony umowy o EOG.

Zaświadczenie będzie bezpłatnie udostępniane w systemie integracji rejestrów Centralna Informacja.

IX. Dodatkowe zmiany

Na dodatkową uwagę zasługuje fakt zmiany sformułowania „typ” spółki na bardziej poprawną „formę prawną” m.in. w przepisach odnoszących się do uchwał o połączeniu, podziale lub przekształceniu, a także dotyczących planu połączenia, planu podziału i planu przekształcenia.

Nie jest wiadome kiedy ustawa nowelizująca kodeks spółek handlowych wejdzie w życie. Jednakże na tak poważne zmiany należy przygotować się już teraz. Warte zapamiętania jest to, iż projekt ustawy zawiera przepis przejściowy, zgodnie z którym jeżeli plan połączenia, połączenia transgranicznego, podziału albo przekształcenia złożono w sądzie rejestrowym przed dniem wejścia w życie ustawy, do postępowań łączeniowych, podziałowych albo przekształceniowych stosuje się przepisy w brzmieniu dotychczasowym.

Paweł Szalewicz

Radca prawny/Doradca restrukturyzacyjny

SDZLegal Schindhelm